7257 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Değişiklik Kanunu”)[1] ile, 3213 sayılı Maden Kanunu[2] ("Maden Kanunu”) ve 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu[3] ("Doğal Gaz Piyasası Kanunu”)’nda çeşitli değişiklikler yürürlüğe girmiştir. Söz konusu değişiklikler genel olarak Türkiye’nin enerji alanındaki bağımlılığının azaltılmasını, ülkenin maden kaynaklarının etkin bir şekilde değerlendirilmesini, doğal gaz kaynaklarının kullanımının yaygınlaştırılmasını ve yatırımların kolaylaştırılmasını amaçlamaktadır.

Maden Kanunundaki Değişiklikler

Maden Kanunu bünyesinde yapılan değişiklikler genel olarak ruhsat süre uzatım taleplerine,  ruhsat bedelinin tahsiline, birtakım ruhsat devirlerine ve ruhsat alanı içindeki bazı taşmaların cezai yaptırımlara ilişkindir.

1. Ruhsat Bedelleri ve Müracaat Şartları

Maden Kanununun 13. maddesi uyarınca ruhsat bedelinin her yıl ocak ayının son gününe kadar yatırılması zorunlu olup, Değişiklik Kanununun yürürlüğe girmesinden önce, tamamı yatırılmayan ruhsat bedelinin iki katının haziran ayının sonuna kadar yatırılması öngörülmekteydi. Haziran ayına kadar bedeli tamamen yatırılmamış ruhsatlar ise iptal edilmekteydi. Değişiklik Kanunu, Maden Kanununun 13. Maddesinde yaptığı değişiklik ile ruhsat bedelinin Ocak ayının sonunda henüz yatırılmamış olan ve Haziran ayının sonuna kadar yatırılması beklenen kısmına artık 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun[4] ("6183 Sayılı Kanun”) hükümleri uyarınca gecikme zammı uygulanacağını belirtmiştir.

2. Ruhsat Süre Uzatım Talepleri

Değişiklik Kanunundan önce,  işletme ruhsatları ile ilgili süre uzatım taleplerinin, ruhsat süresinin bitiminden önce en geç 6 ay içinde yapılması gerekmekteydi. Değişiklik Kanunu bu süreyi 12 aya çıkarmıştır. Ancak söz konusu başvuru, en geç süresinin bitim tarihinden 6 ay önce yapılmış olmazsa ruhsat iptal edilecektir. Ayrıca, ruhsat sahiplerinin süre uzatım taleplerine ilişkin düzenlemelere uymamaları halinde 100.000 Türk Lirası (ortalama 13,000 USD[5]) idari para cezası uygulanacaktır.

Ek olarak, Maden Kanunu Madde 13 kapsamında (i) maden arama ve işletme ruhsatlarının verilmesi, birleştirilmesi, (ii) sürelerinin uzatılması, devir ve intikalleri ile (iii) çevreyle uyum bedeli iadelerine ilişkin müracaatlar dışında kalan ruhsat işlemlerinde, vadesi geçmiş borcun bulunmaması şartının artık aranmayacağı madde metni ile yeniden açıklığa kavuşturulmuştur.

3. Rödovans Sözleşmesi ile Çalışılan Sahalarda Ruhsat Devri

Değişiklik Kanunu, rödovans sahalarında ruhsat devrinin gerçekleşmesi halinde önceden alınmış muafiyetler ve devralanın mevcut hiçbir kapasiteyi aşmayacağı şartına bağlı olarak devir sonrasında devralan tarafından kullanılmaya devam edilebileceğini düzenlemiştir.

4. Ruhsat Alanı İçindeki Taşmalar

Değişiklik Kanunu öncesinde, ruhsat alanı içinde kalınsa dahi, herhangi bir metre sınırı olmadan mücavir sahalardan taşma olması adli para cezasına tabi olmaktaydı. Değişiklik Kanunu ile, ruhsat alanı içindeki sahalara yirmi metreye kadar taşma olması hali, cezai yaptırımdan muaf tutulmuştur.

Doğal Gaz Piyasası Kanunundaki Değişiklikler

Doğal Gaz Piyasası Kanununda yapılan değişikliklerle; yatırımların teşvik edilmesi ve hızlandırılması için Katma Değer Vergisine yönünden yeni istisnalar tanınmıştır. Ayrıca Doğal Gaz Piyasası Kanununa arz sürekliliği ve güvenliği sağlama amacıyla ek düzenlemeler getirilmiştir. Ek olarak, Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası (“OTSP”) ve son kaynak tedariki gibi yeni mekanizmalar tanımlanmış ve BOTAŞ’ın[6] mal ve hizmet alımları 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu[7] (“Kamu İhale Kanunu”) kapsamından çıkarılmıştır.

1. Tanımlardaki Değişiklikler

Kanunun 6. Maddesi ile “Üretim,” “İletim”, ve “İthalatçı Şirket” tanımlamaları değiştirilmiş ve yerli üretim doğal gazın dağıtım şebekesine doğrudan verilebilmesine imkan sağlanmıştır.  Ayrıca, LNG ihracatı yapan şirketlerin ek bir ulaşım ruhsatına gerek kalmaksızın LNG ve doğal gaz ithal etmelerine ve söz konusu LNG’yi terminaller arasında ithal ve ihraç etmelerine izin verilmiştir.

2. Ülke Geneli Doğal Gaz Kullanımının ve Piyasa Hareketliliğinin Artırılması Nedeniyle Öngörülen Değişiklikler

Değişiklik Kanununun 7. maddesi ile toptan satış şirketlerinin üzerlerine düşen yükümlülükleri yerine getirmiş olmalarına rağmen teknik ve ekonomik sebeplerle üretilen gazın iletim sistemine girişinin sağlanamaması sorununa bir çözüm üretilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda Türkiye’de üretilmiş doğal gazın iletim şebekesine girmesine gerek kalmaksızın doğrudan dağıtım şebekesine girişinin sağlanması öngörülmektedir. Yeni düzenlemeye göre doğal gaz, dağıtım şirketleri tarafından doğrudan üreticiden satın alınacaktır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (“Kurul”) gerekli görürse bu satış işlemlerindeki fiyatı belirleyebilir. Böylece iletim sistemi kullanılmaksızın, doğal gazın doğrudan dağıtım sistemi vasıtası ile tüketicilere ulaştırılmasının yolu açılmıştır.

Buna ek olarak, LNG ihracatı yapmak isteyen özel veya kamu tüzel kişilerinin LNG iletim lisansı alma zorunluluğu olmaksızın LNG ihracatı faaliyetinde bulunmalarının önü açılmıştır. Ancak bu hususun ilgili kişilerin ihracat lisanslarına kaydedilmesi ve bu kişilerin yurt içinde teslim faaliyetlerinde bulunmamaları gerekmektedir.

Değişiklik Kanunu ile boru hatlarının ulaşmadığı bölgelerde LNG veya CNG ile besleme yönteminin kullanılmasına olanak sağlanmıştır. Değişiklik Kanunu ile acil durumlarda ve mücbir sebep hallerinde hâlihazırda var olan iletim ve dağıtım şebekelerinin de LNG veya CNG ile beslenmesine izin verilmiştir. Değişiklik Kanunu ayrıca mecburiyet halinde dağıtım şirketlerinin bu bağlamda altyapı yatırımı yapabileceklerini de belirtmektedir.

Değişiklik Kanunu ayrıca uygulama imar planı bulunmayan bölgelerde yatırım yapılmasını kolaylaştırmaya yönelik düzenlemeler de içermektedir. Bu kapsamda, 10 yıl içinde şebekenin tamamlanan imar planı doğrultusunda yer değiştirilmesi gerekse bile, dağıtım şirketinin maliyetleri üstlenmesi şartıyla ve yatırımın yapılacağı yer belediyesinin meclis kararı da alınarak söz konusu bölgelere ilgili dağıtım şirketi tarafından şebeke yatırımı yapılabileceği düzenlenmiştir. Bu değişiklik ile özellikle yeni gelişmekte olan bölgelere doğal gaz şebekesinin daha hızlı bir şekilde ulaştırılması hedeflenmektedir.

Dağıtım bölgelerine ilave edilecek genişleme bölgelerine yeni şebeke yatırımı yapılması durumunda, ilgili belediyelerin dağıtım şirketlerinden söz konusu yatırım için herhangi bir bedel talep edemeyeceği ve hatta altyapı kazı alanının üst asfalt kaplamalarının ilgili belediye tarafından üstlenileceği düzenlenmiştir.

3. Son Kaynak Tedariki Mekanizması

Değişiklik Kanunu ile elektrik piyasasındaki son kaynak tedariki mekanizması doğal gaz piyasasına da getirilmiş bulunmaktadır.  Bu mekanizma ile serbest tüketicilere doğal gaz sağlayan tedarikçi şirketlerin iflası, lisanslarının iptal edilmesi ve/veya OTSP çerçevesinde yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucunda temerrüde düşmesi gibi sebeplerle gaz arzının sağlanamaması sonucunda, bu tedarikçiden gaz temin eden serbest tüketicilere, Kurul tarafından belirlenen yöntem çerçevesinde Kurul tarafından son kaynak tedarikçisi olarak yetkilendirilen lisans sahiplerince gaz arzı sağlanacaktır.

4. OTSP’nin Genel Şartları

Değişiklik Kanununun 6. Maddesi ile Doğal Gaz Piyasası Kanununa eklenen OTSP sistemi ile, doğal gaz alım-satımının ve dengeleme işlemlerinin yapılacağı bir mecra tasarlanmıştır. OTSP üzerinden hem gün içi hem ileri tarihli fiziksel teslimat gerektiren doğal gaz piyasası ve Kurul tarafından belirlenen diğer doğal gaz piyasası işlemlerinin gerçekleştirilecektir.

Söz konusu yenilikler kapsamında, Kurula, belirli bir veya birden fazla lisans sahibinin, belirli bir miktardaki doğal gazın alım satımını OTSP’ler aracılığıyla yapmasını teşvik etmek ya da zorunlu kılmak hakkı da verilmiştir. Bu bağlamda Kurul, uluslararası diğer piyasalarda da görülmekte olan “Piyasa Yapıcı” sıfatına benzer amaçlarla hareket etme hakkını haiz olmuştur.

5. Yurt İçinde Şirket Kuruluşu ve Devir

Değişiklik Kanununun ön gördüğü bir başka düzenleme ise bu kanunun yayımlanmasından önce Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilgili kamu iktisadi teşebbüsleri ve buna bağlı ortaklıklar tarafından yurt dışında kurulan ve özellikle petrol, doğal gaz ve madencilik alanında faaliyet gösteren şirketlere ilişkindir. Yurtdışında faaliyet gösteren bu şirketlerin (örn. BOTAŞ) ortaklarına, söz konusu şirketin Türkiye’de şubelerinin bulunduğu hallerde; işletme konuları, ticaret unvanları, sermayeleri ve ortaklık payları aynı kalacak şekilde ayrı birer şirket kurma imkanı sağlanmıştır. İlgili madde çerçevesinde yeni kurulacak yurt içindeki şirketlere, yurt dışındaki şirketlerin her türlü haklarını, alacaklarını, yükümlülüklerini, malvarlığı değerlerini ve hatta personelini devralma kolaylığı da sağlanmıştır. Devir sonrasında yurtdışındaki şirketin Türkiye’de bulunan şubelerinin tasfiyesi kolaylaştırılmıştır. Kanun, ayrıca 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununda[8] da bir değişiklik yaparak söz konusu devir işleminin katma değer vergisinden muaf tutulduğunu düzenlemiştir.

Böylelikle kamu kurum ve kuruluşlarının kurmuş olduğu off-shore şirketleri bütün hak ve yükümlülüklerini kolaylıkla Türkiye’ye getirebilecektir.

6. Kamu İhale Kanunu Bünyesindeki Değişiklikler

Değişiklik Kanunu, kış aylarında, doğal gaz tedarikinde kesinti ve kısıntıların yaşanabileceği ihtimalini de göz önünde bulundurarak, bu sorunun kaynağına ilişkin birtakım düzenlemeleri de bünyesinde barındırmaktadır. Eskiden, BOTAŞ tarafından ithalat yoluyla yapılacak potansiyel doğal gaz alımlarının yaklaşık miktarının 14.877.509 TL’yi (yaklaşık 2 milyon USD) geçmesi halinde, söz konusu ithalat işlemi Kamu İhale Kanunu kapsamında ihaleye tabi olmaktaydı. Doğal gaz piyasasında özellikle kış aylarında gerçekleşen arz artışı nedeniyle doğal gaz alım ihtiyacının artması ile söz konusu alımların belirlenen sınırı neredeyse her zaman aşması, BOTAŞ tarafından gerçekleştirilen bütün yurtdışı alımların ihale yoluyla gerçekleşmesi sonucunu doğurmaktaydı. Değişiklik Kanununun 10. Maddesi ile BOTAŞ’ın doğal gaz alımları tamamen Kamu İhale Kanunu kapsamının dışına çıkartılmıştır.

Son olarak, BOTAŞ ile bağlı ortaklıkları ve bunların yurt dışında kurdukları şirketlerin gerek denizlerdeki gerekse karadaki petrol, doğal gaz arama, sondaj, üretim, taşıma, depolama ve gazlaştırma faaliyetleri Kamu İhale Kanununun kapsamından çıkarılmıştır.

Sonuç

Değişiklik Kanununda öngörülen değişiklikler genel olarak Türkiye’nin enerji kaynaklarının daha etkin bir şekilde kullanılmasına ve piyasada üretimin ve rekabetin artırılmasına yönelik değişiklikler içermektedir. Bu doğrultuda pratikteki bazı aksamalara çözüm getirilmeye çalışılmış, bürokratik süreçler daha hızlı ve esnek olmaları adına yeniden düzenlenmiş ve piyasada, özellikle yerli üretimde[9], arz sürekliliğinin sağlanması ve rekabetin artırılması için çeşitli adımlar atılmıştır. Yapılan değişikliklerle maden ve doğal gaz piyasalarının ülkenin gayri safi milli hasılasındaki payının artması hedeflenmektedir.