Değişiklik Kanunu, elektrik piyasasına bazı önemli değişiklikler getirerek, piyasa oyuncularının üzerlerindeki mali yükü azaltmayı ve pay devri gibi bazı iş ve işlemlerin hızlandırılmasını hedeflemektedir.

EPK’ya Getirilen Değişiklikler

1. Sermaye Payı Değişiklikleri ile Kontrol Değişikliği İşlemlerine İlişkin İzin Düzenlemesi

Elektrik piyasası mevzuatı uyarınca, piyasada faaliyet gösteren şirketlerin hissedarlarının takip edilmesi suretiyle sektörel bazlı tekelleşmenin önlenmesi ve rekabet ortamının oluşturulması hedeflenmektedir. Bu bağlamda, halka açık şirketlerde yüzde beş, diğerlerinde yüzde on ve üzerindeki sermaye payı değişiklikleri ile kontrol değişikliği sonucunu doğuracak her türlü işlem için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (“EPDK”) alınması gereken izin, Değişiklik Kanunu ile getirilen değişiklik sonrasında artık yalnızca tarifesi düzenlemeye tabi olan tüzel kişileri[1] kapsam altına almaktadır. Böylece, tarifesi düzenlemeye tabi olan tüzel kişiler dışındaki diğer lisans veya önlisans sahiplerinin ortaklık yapıları takip edilmeye devam edilecek ancak bu kişilerin kontrol değişikliği sonucunu doğuracak işlemleri için Kurul’dan[2] izin almalarına ve ortaklık yapılarında oluşacak değişikliklerini lisanslarına derç etmelerine gerek olmayacaktır. İlgili düzenlemeyle, bürokratik işleyişin kolaylaştırılması ve lisans sahibi şirketlerin pay devirlerinin daha hızlı ve masrafsız şekilde tamamlanması amaçlanmaktadır. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği[3]’nin sermaye payı değişiklikleri ile kontrol değişikliği yaratacak işlemler açısından gerekli izinleri düzenleyen hükümleri de, ilerleyen günlerde, Değişiklik Kanunu ile getirilen yeni gelişmeler doğrultusunda güncellenecektir.

Önlisans dönemindeki pay devri sınırlamalarında ise herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

2. TEİAŞ’ın Yaptırım Yetkileri

Değişiklik Kanunu, EPK 8. Madde kapsamında iletim faaliyetlerine ilişkin olarak kendisine verilen görev ve sorumlulukları yerine getirebilmesi; iletim sistemi işletme güvenliği üzerinde risk oluşturabilecek keyfi kullanım durumlarının ve Sistem Kullanım Anlaşmaları’nda düzenlenen kullanım ihlallerinin önlenebilmesi adına, elektrik iletim sistemi güvenilirliğinin sağlanması ve korunmasından sorumlu olan TEİAŞ’a ilgili anlaşmalardaki cezai şartları ve diğer yaptırımları uygulama yetkisi tanımıştır. Bu uygulamalarla ilgili çıkabilecek uyuşmazlıklar ise idari yargıda çözümlenecektir. 

Her ne kadar TEİAŞ Değişiklik Kanunu’ndan önce de, ilgili Sistem Kullanım Anlaşmaları çerçevesinde çeşitli cezalar uygulayabiliyorduysa da, bu değişiklik ile TEİAŞ’ın cezai yaptırım uygulama ehliyeti kanunu bir dayanak kazanmış bulunmaktadır. Ayrıca, uyuşmazlıklarla ilgili yargı merci açığa kavuşturularak, bu konudaki belirsizlik de ortadan kaldırılmıştır.

3. Lisanssız Yürütülebilecek Faaliyetlere Yeni Bir Faaliyet Eklenmesi

Değişiklik Kanunu ile getirilen düzenleme ile birlikte, bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurma işlemi de lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulmuştur. Örneğin 20 MW’lık bir tüketim gücüne sahip olan bir tüketici, 20 MW’a kadar yenilenebilir enerjiye dayalı lisanssız santral kurma hakkını haiz olacaktır. Bu sayede elektrik ihtiyacı yüksek olan aboneler, mevcut mevzuatta yer alan üretim tesisi üst sınırından istisna olarak bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücünü aşmamak kaydıyla üretim tesisi kurabilecektir. Başka bir ifadeyle, lisanssız faaliyet yapabilecek yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine ilişkin 5 MW olarak belirlenen kurulu güç üst sınırı, bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücüne bağlı olarak aşılabilecektir. Söz konusu santrallerde üretilen ihtiyaç fazlası elektrik ise, YEK Destekleme Mekanizması kapsamında değerlendirilmeye devam edecektir.

Söz konusu düzenleme, bir süredir devam etmekte olan ve lisanssız elektrik üretimini sınırlayan politikalardan vazgeçildiği anlamına gelmektedir. Bu madde uyarınca, özellikle büyük ölçekte tüketim yapan tesislere herhangi bir sınırlama olmadan lisanssız yenilenebilir elektrik üretim tesisi kurma hakkı tanımaktadır. Bu değişikliğin sebebi olarak, küçük ölçekli elektrik tesislerinin mali açıdan cazip olmaması ve bu nedenle piyasada beklenen ölçüde yatırım yapılmaması gösterilebilir.

4. Denetimde yetki devrine ilişkin esaslarda değişiklik

Dağıtım şirketleri hariç elektrik piyasası faaliyetleri ile lisanssız faaliyet gösteren kişilerin EPK kapsamındaki inceleme ve denetimi EPDK tarafından; elektrik dağıtım şirketlerinin denetimi ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (“Bakanlık”) tarafından yapılır. Bakanlık’ın denetim yetkisini, EPDK da dahil olmak üzere bu konuda ihtisas sahibi olan kamu kurum ve kuruluşlarıyla birlikte yapabileceği gibi bu kurum ve kuruluşlara kısmen veya tamamen yetki devredebileceği Değişiklik Kanunu ile açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca Değişiklik Kanunu uyarınca, yetki devri halinde kendisine yetki devredilen veya denetimi birlikte yapacak kurum veya kuruluşun denetim işlemleri için yapacağı her türlü masraf Bakanlık bütçesine konulan ödenekten karşılanacaktır.

5. İletim Yatırımları Geri Ödeme Mahsup Süresinin 5 Yıla İndirilmesi

EPK’nın 8/5 Maddesi uyarınca, üretim ve tüketim tesislerinin sisteme bağlantısı için talepte bulunan gerçek veya tüzel kişilerin, belirli durumlarda, kurulması gereken yeni iletim tesisi ve yeni iletim hatlarını finanse etmeleri mümkün kılınmıştır. Gerçekleştirilen bu iletim yatırımlarının ise, en geç 10 yıl içerisinde, TEİAŞ tarafından geri ödenmesi öngörülmüştür. Değişiklik Kanunu ile söz konusu ödeme süresi 5 yıla indirilerek, bu kişiler üzerindeki mali yükün rahatlatılması amaçlanmıştır. Ek olarak, yapılacak olan geri ödemenin, iletim sistemi kullanım bedelinden mahsup edilmek suretiyle gerçekleştirileceği belirtilerek, uygulamada kullanılan yönteme yasal dayanak kazandırılmıştır.

6. Kamulaştırma Yetkisinin Yeniden Düzenlenmesi

EPK’nın 19. Maddesi uyarınca, elektrik piyasasında üretim veya dağıtım faaliyetlerinde bulunan özel ve tüzel kişilerin, önlisans ve lisansa konu faaliyetleri için gerekli görülen taşınmazların kamulaştırılmasına ilişkin işlemler EPDK tarafından yürütülmekteydi. Değişiklik Kanunu ile birlikte, ihtiyaç duyulan taşınmazlara ilişkin hak ve mülkiyet edinimlerinin daha etkin ve daha hızlı bir şekilde değerlendirilmesini sağlamak ve kurumların görev, yetki ve sorumluluklarının netleştirilmesi amacıyla 19. Maddede bazı değişiklikler yapılmıştır. EPK’nun 19. Maddesi uyarınca artık taşınmaz temini işlemlerinden elektrik piyasasında üretim faaliyetlerine ilişkin olanları EPDK, dağıtım faaliyetlerine ilişkin olanları ise TEDAŞ[4] yürütecektir.

7. Taşınmaz Teminine İlişkin Devam Eden İş ve İşlemlerde Yetkili Merci

Değişiklik Kanunu ile EPK’na eklenen Geçici 28. Madde uyarınca ön lisans veya lisansa tabi enerji yatırımları için gereken taşınmazların daha etkin bir şekilde temin edilebilmesi ve yetki karmaşasının önlenmesi adına 2 Aralık 2020 tarihinden önce elektrik dağıtım tesisleri için gerekli olan taşınmazların teminine yönelik olarak Kurul tarafından alınmış kararlara ilişkin işlemlerin TEDAŞ tarafından sonuçlandırılacağı ve elektrik üretim tesisleri için gerekli olan taşınmazların teminine yönelik olarak ilgili bakanlık tarafından kamulaştırma kararı alınmamış ve/veya ilgili mevzuat uyarınca devir işlemleri başlatılmamış taşınmazlarla ilgili süreçlerin EPDK tarafından sonuçlandırılacağı hüküm altına alınmıştır.

8. Fiyat Eşitleme Mekanizması Süresinin Uzatılması

Değişiklik Kanunu ile, dağıtım bölgeleri arası maliyet farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından elde etmesi gereken gelirden fazlasını toplayan şirketlerin bu fazla tutarı elde etmesi gereken gelirden az bedel toplayan dağıtım şirketlerine aktarmasını sağlayan Fiyat Eşitleme Mekanizmasının uygulama süresi, elektriğin tüm bölgelerde yeterli, sürekli ve kaliteli bir şekilde sunulmasını temin etmek amacıyla 31 Aralık 2025’e kadar uzatılmıştır.

9. Genel Aydınlatma Süresinin Uzatılması

Değişiklik Kanunu ile kamunun genel kullanımına yönelik yerlerin aydınlatılması ile trafik sinyalizasyonunu sağlayan genel aydınlatma kapsamında aydınlatılan yerlerde gerçekleşen aydınlatma giderlerinin Bakanlık bütçesine konulacak ödenekten ve ilgili belediyeler ile il özel idarelerinin genel bütçe vergi gelirleri payından karşılanmasına ilişkin süre 31 Aralık 2025 tarihine kadar uzatılmıştır.

10. Lisans ve Ön Lisanslara İlişkin Sonlandırma ve Tadil Hakkı Düzenlemesi

Dünya genelinde ekonomiyi ve sosyal hayatı önemli ölçüde etkileyen COVID – 19 salgını ile son dönemde yatırıma ilişkin imalat girdilerinde ve yatırım finansman maliyetlerinde beklenmeyen artışlar ve yatırımların gerçekleşmesine engel olacak öngörülmeyen durumlar ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda, Değişiklik Kanunu ile birlikte, 2 Aralık 2020’den önce EPK kapsamında mevcut olan üretim veya otoprodüktör lisanslarını, önlisanslarını ya da lisans başvurularını sonlandırmak ya da kurulu güç düşümü suretiyle tadil etmek isteyen tüzel kişilerin, 2 Şubat 2021’e kadar EPDK’ya başvurmaları hâlinde lisansları, ön lisans veya lisans başvurularının sonlandırılması ya da tadil edilerek teminatlarının ilgisine göre kısmen veya tamamen iade edilmesi hakkı verilmiştir.

Sonuç

Değişiklik Kanununun elektrik piyasası açısından hedeflediği hususlar şu şekildedir:

• Lisanssız elektrik üretimi ile büyük ölçekteki tüketicilerin kendi elektriklerini üretmesi;


• Önlisans/lisansa konu yatırımlar açısından taşınmazlara ilişkin hak veya mülkiyet kazanımlarının daha etkili bir şekilde değerlendirilmesi;


• Pay devir süreçlerindeki bürokratik yükün kaldırılması;


• Değişik kamu kurumları arasındaki yetki karmaşasının giderilmesi; ve


• Beklenmeyen artışlar ve öngörülemeyen durumlar sebebiyle yatırımcıların karşılaştığı problemleri gidermek adına lisansların ve önlisansların sonlandırılması ve tadil haklarının sağlanması.

Bu hususlar ile ilgili detaylar ilerleyen günlerde ikincil mevzuatın yayımlanması ile daha da açığa kavuşturulacaktır.

Değişiklik Kanununun amacına ulaşıp ulaşamayacağı ve elektrik piyasasında yaratacağı yansımalar ise, önümüzdeki günlerde belli olacaktır.