Bilindiği üzere nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyon ile ilgili faaliyetlere yönelik düzenlemeler 702 sayılı Nükleer Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname[1] (“702 Sayılı KHK”) altında yer almaktaydı.

Anayasa Mahkemesi’nin kararı[2] ile 702 Sayılı KHK iptal edilmiş ve ilgili karar kapsamında 702 Sayılı KHK’nın yürürlükten kalkacağı tarih 9 Mart 2022 olarak belirlenmişti.

702 Sayılı KHK’nın, alanındaki başlıca düzenleyici mevzuat olması sebebiyle ve nükleer sektörü kapsamında yasal bir boşluk oluşturmamak adına, bu çerçevede ivedi bir düzenleme yapma gerekliliği hasıl olmuştur.

Bu sebeplerle 7381 sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu[3] (“Kanun”) 8 Mart 2022 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun ile hem 702 Sayılı KHK altında korunmak istenen düzenlemeler “kanun” seviyesinde tekrar yürürlüğe sokulmuş, hem de nükleer hadiselerdeki sorumluluk sınırları gibi belirli konulardaki düzenlemelere güncellemeler getirilmiştir.

Genel İlkeler

702 Sayılı KHK ile nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyon faaliyetlerini düzenleyen idari kuruluş olarak Nükleer Düzenleme Kurumu (“NDK”) ve NDK’ya teknik konularda destek vermek amaçlı faaliyet gösterecek olan, özel hukuk hükümlerine tabi bir ticaret şirketi olan NÜTED Nükleer Teknik Destek Anonim Şirketi (“NÜTED”) kurulmuştu. Gerek NDK’nın, gerek NÜTED’in, Kanun döneminde de aynı görev ve yetkilerle varlığını sürdürecekleri hüküm altına alınmıştır.

Kanun, nükleer faaliyetler ve tesisler, radyasyon tesisleri ve radyoaktif maddeler ile atıklara ilişkin tüm faaliyetleri kapsayan genel ilkeler getirmektedir. Bu ilkelerin getiriliş amacı, söz konusu faaliyetlerde çalışan personeli, toplumu, çevreyi ve gelecek nesilleri radyasyonun zararlı etkilerinden korumaktır. Yine Kanun altında, Kanun’un kapsamında giren alanlarda faaliyet gösteren kişilerin, Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu aynı konudaki diğer uluslararası sözleşmelere uymakla yükümlü oldukları ayrıca belirtilmiştir.

Kanun, radyoaktif atık ve kullanılmış yakıt idaresi hakkında da düzenlemeler içermektedir. Bu kapsamda önemli bir nokta olarak, 702 Sayılı KHK ile getirilmiş olan, Türkiye Cumhuriyeti’ne egemenlik alanı dışarısından radyoaktif atık getirmek hususundaki yasak Kanun altında da yinelenerek korunmuştur.

Kurum İzni

Kanun uyarınca, nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyona ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi, gerçekleştirilecek faaliyete bağlı olarak NDK’dan lisans, izin veya yetki belgesi alınması şartına bağlanmıştır.

Kanun altında NDK’dan lisans, izin veya yetki alınması gereken faaliyetler belirtilmiş olmak ile beraber, NDK’nın bildirim veya yetkilendirme gerektiren ilave faaliyetleri de belirleme hakkı saklı tutulmuştur.

Özellikle Kanun kapsamındaki başlıca faaliyetlerden olan nükleer tesis, radyasyon tesisi veya radyoaktif atık tesisi işletmek NDK’nın iznine tabi olup, bu faaliyetler yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına veya Türkiye Cumhuriyeti mevzuatına uygun olarak kurulmuş tüzel kişiler tarafından gerçekleştirilebilecektir. Radyoaktif maddelerin ithalat ve ihracatı, radyasyon güvenliği ve personel eğitimi gibi iş ve hizmetlerin görülmesi de NDK’dan alınacak (halin icabına göre) izin veya yetki belgesi ile mümkün olacaktır.

Nükleer Zararlardan Sorumluluk

Kanun’un getirdiği önemli yeniliklerden biri, nükleer enerji üretimi ve bununla bağlantılı faaliyetlerden kaynaklanan zararlara ilişkin sorumluluğu ve sorumluluk sınırlarını düzenleyen hükümlerdir. Türkiye hâlihazırda Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Şahıslara Karşı Hukuki Sorumluluğa ilişkin Paris Sözleşmesi’ne ve Ek Protokollerine (tümü birlikte “Paris Sözleşmesi”) taraftır. Kanun ile sorumluluk üst sınırları, işleticilerin sigorta yaptırma veya teminat gösterme zorunluluğu ve nükleer zararların tazminatı gibi konularda Paris Sözleşmesi’ne paralel düzenlemeler getirilmiştir.

Özellikle Kanun kapsamındaki tesisleri işleten ve faaliyetleri gerçekleştirilenler özelinde, her bir nükleer hadise için ayrı olarak hesaplanmak üzere, ilgili tesisin kapasitesine veya faaliyetin mahiyetine bağlı olarak, 70.000.000 Avro’dan 700.000.000 Avro’ya kadar değişkenlik gösterebilecek sorumluluk sınırı tavanları belirlenmiştir.

Paris Sözleşmesi’nin ilkelerine uygun şekilde, nükleer hadiselerden sorumluluğun 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu[4] altındaki kusursuz ve münhasır sorumluluk ilkelerine tabi olacağı belirtilmiştir ve tesis işletenler ile ilgili faaliyetleri gerçekleştirenlerin sorumluluğu bu ilkeler çerçevesinde değerlendirilecektir.

Nükleer zararlara ilişkin Kanun’da düzenlenmeyen konularda Paris Sözleşmesi hükümlerinin uygulanacağı ayrıca belirtilmiştir.

Cezalar

702 Sayılı KHK ile getirilen adli ve idari cezalar genel olarak Kanun altında da korunmuştur. Böylece, nükleer enerji üretimi veya iyonlaştırıcı radyasyona ilişkin faaliyetlerin NDK’dan gerekli izin alınmaksızın yürütülmesi, mevzuata aykırı davranmak suretiyle topluma veya çevreye zarar verilmesi ve/veya nükleer silah imalatı gibi fiiller cezai sorumluluk doğurabilecektir. İdari cezayı gerektiren fiiller de 702 Sayılı KHK’ya paralel bir şekilde düzenlenmiş olmakla birlikte para cezası tutarları uyarlanarak tavan fiyatlar artırılmıştır.

Sonuç

7381 sayılı Kanun ile 702 sayılı KHK’nın radyoaktif atıkların idaresine, NDK’nın kurumsal yapısına, nükleer ve radyoaktif faaliyetlere ilişkin genel ilkelere ve bu ilkelere uyulmaması durumunda gündeme gelecek cezalara ilişkin hükümleri, bazı değişiklikler ile korunmuştur. Kanun ile nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyon alanında NDK izni gerektiren faaliyetler açıkça belirlenmiştir. Nükleer zararlardan sorumluluk konusunda da önceden kanunla düzenlenmemiş alanlarda gerekli düzenlemeler getirilerek, genel itibarıyla Paris Sözleşmesi rejimiyle uyumlu bir hukuksal çerçeve oluşturulmuştur.